اقتصاد دریا محور به عنوان پارادایمی نوین در توسعه پایدار، بهره برداری مسئولانه از منابع آبی را با اهداف اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی تلفیق میکند. این مفهوم فراتر از فعالیتهای سنتی مانند شیلات و گردشگری دریایی، شامل صنایع پیشرفته ای چون انرژی های تجدیدپذیر، بیوتکنولوژی دریایی و حمل ونقل هوشمند است . با توجه به بحرانهای زیستمحیطی و نابرابریهای منطقه ای، اقتصاد دریا محور به عنوان راهکاری برای دستیابی به توازن بین رشد اقتصادی و حفظ اکوسیستم های دریایی مطرح شده است.  

 ۱. **مبانی و اهمیت اقتصاد دریا محور:

 ۱-۱. تعریف و گستره فعالیتها:  

اقتصاد دریا محور (Blue Economy) به استفاده پایدار از اقیانوسها، دریاها و منابع ساحلی برای ایجاد اشتغال، تولید ثروت و حفظ سلامت اکوسیستم ها اشاره دارد. این مفهوم شامل دو بخش اصلی است:  

- *اقتصاد اقیانوسی*: فعالیتهای مستقیم و غیرمستقیم مرتبط با منابع دریایی مانند استخراج معادن بستر دریا، انرژیهای تجدیدپذیر فراساحلی و آبزی پروری.  

- *اقتصاد ساحلی*: فعالیتهای اقتصادی در مناطق ساحلی مانند توسعه بنادر، گردشگری ساحلی و مدیریت یکپارچه سواحل .  

۱-۲. جایگاه جهانی  

- براساس مطالعات، بیش از ۳۰٪ تولید ناخالص داخلی کشورهای توسعه یافته از صنایع دریایی تأمین میشود .  

- چین به عنوان الگوی موفق، با تولید ۷.۸٪ از GDP ملی از بخش دریایی (۹.۴۶ تریلیون یوان در ۲۰۲۲) و ادغام فناوری دیجیتال در مدیریت منابع، بهره وری این بخش را افزایش داده است .  

- ارزش اقتصاد دریایی جهان به بیش از ۱,۰۰۰ میلیارد دلار  سالانه میرسد، در حالی که سهم ایران تنها حدود ۱٪ است .  

۲. *مزایای اقتصاد دریا محور در توسعه پایدار*  

 ۲-۱. رشد اقتصادی و اشتغالزایی  

- توسعه بنادر و کریدورهای لجستیکی (مانند بندر چابهار) میتواند به عنوان موتور محرک اشتغال پایدار عمل کند. به ازای هر شغل مستقیم در بخش دریایی، چهار شغل جانبی ایجاد میشود .  

- صنایع نوظهور مانند انرژی باد فراساحلی و بیوتکنولوژی دریایی، فرصتهای جدیدی برای نوآوری و جذب سرمایه گذاری فراهم میکنند .  

 ۲-۲. حفاظت از محیط زیست  :

- ارزش گذاری اقتصادی منابع دریایی (مانند آب سنگهای مرجانی جزیره کیش و جنگلهای مانگرو در بوشهر) به سیاستگذاران کمک میکند تا هزینه های زیست محیطی را در محاسبات خود وارد کنند .  

- پروژه هایی مانند بازسازی جنگلهای مانگرو در استرالیا و استفاده از سوختهای پاک در کشتی های نروژ، کاهش آلاینده ها و حفظ تنوع زیستی را به همراه داشته است .  

۲-۳. تابآوری در برابر تغییرات اقلیمی:  

- اکوسیستمهای ساحلی مانند مانگروها و تالابها به عنوان سپر طبیعی در برابر طوفانها عمل میکنند و سالانه میلیاردها دلار در کاهش خسارات نقش دارند .  

- فناوری دیجیتال (مانند سیستم های پیش بینی مسیر کشتیها و مانیتورینگ آلاینده ها) به بهینه سازی مصرف انرژی و کاهش ردپای کربنی کمک میکند .  

۳. *چالشهای پیشرو*  

 ۳-۱. چالشهای جهانی  

- *تعارض بین رشد اقتصادی و حفاظت محیطزیست*: فعالیتهایی مانند استخراج نفت فراساحلی و معدنکاری بستر دریا با مخاطرات زیستمحیطی همراه است .  

- *شکاف دیجیتالی*: 

- ⁠مناطق کمتر توسعه یافته به دلیل محدودیت دسترسی به فناوری، از مزایای اقتصاد دریایی محروم میمانند .  

 ۳-۲. چالشهای خاص ایران  

- *ضعف زیرساختها*: بیش از ۷۰٪ روستاهای ساحلی هرمزگان فاقد راه دسترسی به دریا هستند و امکانات بندری مناسب ندارند .  

- *عدم مشارکت جوامع محلی*: برنامه های توسعه غالباً بدون درنظرگیری نیازهای ساکنان ساحلی اجرا میشوند، که منجر به نابرابری و مقاومت اجتماعی میشود .  

- *تمرکز بر اقتصاد خشکی محور*: علیرغم تأکیدات مقام معظم رهبری، تنها ۱۰٪ از ظرفیت دریایی ایران فعال است و بودجه ریزی ها عمدتاً معطوف به بخشهای سنتی است .  

## ۴. *راهکارهای تحقق اقتصاد دریا محور*  

 ۴-۱. تدوین برنامه های یکپارچه  

- طراحی شاخص های ترکیبی برای سنجش پایداری دریایی در ابعاد اکولوژیک، اقتصادی و اجتماعی (الهام گرفته از مدل چین) .  

- اولویت بندی پروژه ها براساس پیوندهای پیشین و پسین با سایر بخش های اقتصادی (مطابق نظریه رشد نامتعادل هیرشمن) .  

 ۴-۲. تقویت فناوری و نوآوری  

- استفاده از فناوری دیجیتال (مانند اینترنت اشیا و هوش مصنوعی) برای مدیریت منابع، پیش بینی آلودگی و بهینه سازی مسیرهای کشتیرانی .  

- سرمایه گذاری در پژوهشهای بین رشته ای مرتبط با بیوتکنولوژی دریایی و انرژیهای تجدیدپذیر.  

۴-۳. توانمندسازی جوامع محلی  

- آموزش و آگاهی بخشی به ساکنان ساحلی درباره مزایای اقتصاد دریا محور.  

- اختصاص سهمی از درآمدهای صنایع دریایی به بهبود زیرساختهای محلی (مانند بنادر صیادی و مراکز درمانی) .  

 ۴-۴. همکاریهای بین المللی  

- پیوستن به پیمانهای زیست محیطی (مانند کنوانسیون تنوع زیستی) و جذب سرمایه گذاری خارجی در پروژه های سبز .  

- الگوبرداری از تجربیات موفق مانند «اوراق آبی» فیجی برای تأمین مالی پروژه های حفاظتی .  

نتیجه گیری  :

اقتصاد دریا محور نه تنها یک گزینه، بلکه یک ضرورت برای دستیابی به توسعه پایدار در جهان پرچالش امروز است. تحقق این امر مستلزم خلق توازن بین بهره برداری اقتصادی و حفظ اکوسیستمها، تقویت مشارکت جوامع محلی و به کارگیری فناوریهای پیشرفته است. ایران با دارا بودن سواحل گسترده و موقعیت ژئواستراتژیک، میتواند با اصلاح نگاه تک بعدی به دریا، برنامه ریزی یکپارچه و عبور از اقتصاد خشکی محور، به الگویی موفق در منطقه تبدیل شود. همانگونه که رهبر معظم انقلاب تأکید کرده اند: «دریا موهبتی الهی است که باید به پیشران توسعه ملی بدل شود» .